مبنای گفتمان فکری امام رضا(ع) «وحدت» است/با تاسی به روش امام هشتم(ع) اختلافات را مدیریت کنیم

قدس آنلاین- شیوه برخورد امام رضا با بزرگان علمی و مذهبی همواره از مباحث مورد توجه علمای مسلمان بوده است. اما آنچه علاوه بر شیوه برخورد علمی امام، سیره و زبان گفت و گوی ثامن الائمه باید به آن پرداخته شود، این است که گفتمان علمی و سیره عملی امام رضا در مواجهه با اختلافات فکری و رویدادهای علمی اختلاف افکن چگونه توانست به وحدت امت اسلام ختم شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ماموستا دکتر عابد نقیبی؛ عضو مجمع علمای جهان اسلام، استاد دانشگاه و عضو شورای فقهی علمای اهل سنت کردستان از فعالیت های علمی وحدت آفرین سیره رضوی می گوید.

***

*وحدت بین مسلمانان با توجه به شرایط علمی و فرهنگی دوره حیات امام رضا(ع) چه جایگاهی داشت؟

وحدت بین مسلمانان بر اساس آیات قرآن یک ضرورت است. زیرا تشکیل امت واحده در قرآن مورد توجه قرار گرفته و تحقق آن برنامه پیامبر اعظم(ص) و ائمه اطهار(ع) بوده است. این رویه وحدت آفرین، دردوره حیات اهل بیت پیامبر(ص) تکرار می شد. امام رضا(ع) با آنکه مأمون را به عنوان خلیفه مسلمین قبول نداشت اما برای حفظ وحدت امت اسلامی او را در اداره مملکت کمک کرد. امام از هر اقدامی که منجر به اختلاف بین امت پیامبر می شد، امتناع می ورزید. یکی از مسایلی که با نظر امام رضا در جهت تقویت و حفظ وحدت امت اجرایی شد، استفاده از افراد غیر بومی در مناصب نظامی و مرزبانی بود که مورد استقبال مأمون عباسی واقع شد. او به قدری از این پیشنهاد امام خرسند شد که گفت سخن علی بن موسی الرضا را باید با آب طلا نوشت. دفاع از کیان امت اسلامی، حفظ وحدت و اقتدار اسلام اهداف والایی بود که امام رضا(ع) در راستای حفظ آن بسیار کوشید زیرا آنها را ارحج بر مسایل دیگر می دانست.

*آیا هجرت علی بن موسی الرضا علیه السلام به خراسان توانست در تحکیم وحدت امت پیامبر نقش آفرین باشد؟

حدیثی از امام رضا(ع) نقل شده است که عقل انسان کامل نیست مگر ده خصلت داشته باشد؛ مواردی که امام به آن اشاره می کنند همگی برگرفته از آیات قرآن است.یکی از آن موارد وحدت و همزیستی مسالمت آمیز میان مسلمانان است. امام به وجود اختلاف بین جامعه مسلمین در دوره های پیشین اشاره کرده و آسیب هایی که این اختلافات به امت اسلامی وارد کرده را برشمرد و علت هجرت خود را نیز توسعه همزیستی مسالمت آمیز و حفظ وحدت عنوان کرد. با توجه به این نگاه می توان از هجرت امام رضا به خراسان به عنوان سفر وحدت یاد کرد.

* در دوره حکومت مامون عباسی نهضت ترجمه راه افتاد و سپس در دوره اقامت امام رضا در مرو، جلسات مناظره با سران ادیان پدید آمد، شیوه مناظره و گفتمان امام رضا چه اندازه در نزدیکی اندیشه و قلوب مسلمانان به یکدیگر تاثیر گذاشت؟

این موضوع از چند جهت قابل بررسی است. اولا یکی از رویدادهایی که در دوره مأمون عباسی رخ داد، راه افتادن نهضت ترجمه و ورود علوم از ملل و فرهنگ های دیگر به فضای علمی مسلمین بود. اتفاقی که پس از پایان دوره فتوحات،  در دوره خلافت عباسیون و بویژه مأمون رخ داد، توجه به علم بود. همچنین زبان علم آموزی در ایام، زبان مادری هر سرزمین بود و فراگیری زبان عربی برای فهم متون علمی دنیای اسلام یکی از کارهایی بود که مورد توجه نخبگان قرار گرفت و زبان عربی به عنوان زبان واحد جامعه نخبگان شناخته شد.

از طرف دیگرخداوند در سوره حجرات اشاره می فرماید که اختلاف ایجاد نکنید زیرا اگر اختلاف ایجاد کنید، ضعیف می شوید. زمانی که اختلاف داشتید به قرآن و رسول خدا برگردید و به آن عمل کنید.

شیوه های علمی و فرهنگی امام رضا(ع) نیز برخاسته از روش و راهی است که قرآن به ما نشان می دهد. زبان گفت و گو و گفتمان فکری امام رضا بر مبنای وحدت و حفظ امت واحده استوار است. حضور امام رضا(ع) در جلسات مناظره با سران ادیان با تکیه بر مستندات عقلی و قرآنی بر دیگران چیره می شود و این پیروزی های علمی موجب ایجاد شور و شعف میان علمای مسلمان می شود. این رویداد علمی برگ دیگری از فعالیت های وحدت آفرین امام رضا است.

امام رضا(ع) اهل مناظره و گفتمان علمی بود، زبان علمی و علما را می دانست. طبق مطالعاتی که داشتم به این نتیجه رسیدم که این ویژگی امام رضا معجزه امام برای آن زمان است. زیرا خداوند برای هر زمانی با توجه به ویژگی های مردم آن زمان و نیازهایی که دارند وظیفه رهبران را تعیین کرده است و در دوره امام رضا رشد و توسعه علمی موجب شده بود شرایط و فضلی جامعه به سمت فراگیری علوم مختلف برود. گاهی این علوم که از ملل دیگر وارد شده بودند و ابهامات فکری به جامعه تزریق می کردند، امام رضا(ع) توانست با بهره گیری از توان علمی خود امت اسلام را از انحطاط فکری برهاند. این ویژگی امام رضا(ع) موجب شد تا از محبویت ویژه ای بین مسلمین برخوردار شود و سخن ایشان وحدت آفرین باشد.

در زمان امام رضا دعوای علمی بین نقل گرایان و عقل گرایان اوج گرفته بود. نقش امام در این منازعات بسیار پررنگ بود. امام از کنار این منازعات علمی نگذشت زیرا این مباحث چالش برانگیز ریشه بسیاری اختلافات دیگر هم بود. امام با مدیریت فضای علمی جامعه مانع اختلاف افکنی ها و زمینه ساز وحدت امت شد. برخورد امام با مخالفان هرگز برخورد خشونت آمیز، تکفیرآمیز و تحقیرآمیز نبود. بلکه روش امام راهگشا، وحدت آفرین و تسلط برقلوب مخالفین بود. زیرا امام رضا(ع) خوش رویی در برخورد با مردم را نیمی از عقل می دانستند.

*در آن دوران هیچ گونه اختلافی بین علمای دو طایفه وجود نداشت؟

ببینید ما نمی توانیم از وجود اختلاف بین شیعه و سنی در زمان اهل بیت و الان چشم پوشی کنیم. گاهی این اختلافات بادخالت سیاسیون به سطح جامعه نیز کشیده می شد. یعنی اختلاف نظر طبقه نخبه به کف جامعه آورده می شد. در این اتفاقات اهل بیت مانند یک کاتالیزور عمل می کردند و اجازه نمی دادند اختلاف نظری و فکری، نظم جامعه را مختل کند و وحدت را از بین ببرد. شرکت در نماز جماعت یکدیگر و تشییع جنازه در راستای حفظ وحدت صورت می گرفت. البته این نکته را بگویم که با وجود همه اختلاف نظرها، ائمه اطهار(ع) در بین علمای اهل سنت از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند.

تاکید اهل بیت(ع) به وحدت را در سیره امام سجاد(ع) اینگونه روایت کرده اند که زمانی که امام به سفر حج رفت، خلیفه زمان با چشم خود مشاهده کرد که وقتی امام وارد شد، جمعیت شکافته شد تا راه برای تشرف امام باز شود، خلیفه ناراحت شد که من خلیفه آنها هستم و این اتفاق برایم رخ نداد در حالی که همگان می دانند که جان آنها در دست من است. امام پاسخ داد: تو بر جان آنها حکم می رانی و من بر قلوب مردم حکومت می کنم.

این محبوبت تنها بین شیعیان و پیروان خاص امام نبوده و همه مسلمانان امام سجاد را گرامی می داشتند. قطعا وجود این رابطه دوستانه ناشی از رویه وحدت گرایانه امام در بین امت است.

 چیزی که امروز اهمیت دارد این است که به روش بزرگان دین، این اختلاف نظرات را مدیریت کنیم. امام رضا(ع)نیز همان سیره را درپیش گرفتند و مانند پدران خود از محبوبیت ویژه ای نزد امت پیامبر(ص) برخوردار بودند. این محبوبیت به اندازه ای بالا بود که ائمه پس از او را «ابن الرضا» نامیدند. بعد از امام علی و امام صادق(ع)، جایگاه امام رضا بین اهل سنت بسیار ویژه است. این نشان دهنده این است که رفتار امام با اهل سنت به گونه ای بوده است که چنین جایگاهی یافته است. من معتقدم ماجرای ولایت عهدی امام رضا نیز بخاطر میزان محبوبیت امام نزد مسلمانان به ذهن مأمون رسید.

*آیا روش و عملکرد امام رضا(ع) امروز بین علمای شیعه و سنی عملی هست؟

وحدت ستون خیمه امت اسلام است. امام رضا(ع)بهترین نمونه الگوپذیری در حوزه وحدت است. عملکرد امام رضا در گفتمان های علمی و مناظرات یک روش هدفمندانه و همیشگی برای علمای مسلمان است تا در بستر مسایل علمی و فرهنگی زمینه وحدت امت را فراهم سازند. اگر علمای مسلمان روش امام در شیوه مناظره با علما و مبارزه با مکاتب انحرافی را در نظر بگیرند قطعا در مبارزه با جریان هایی که هدفشان اختلاف افکنی بین امت پیامبر است(ص) است، موفق خواهند شد. 

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: امام رضا ع چهارشنبه امام رضایی علمای مسلمان امام رضا وحدت آفرین امت پیامبر امام رضا ع امت اسلام حفظ وحدت وحدت امت اهل بیت اهل سنت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۱۰۵۴۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ضرورت ورود قرآن به بدنه جامعه/ تشریح ماموریت های جامعه المصطفی

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام سید عیسی مسترحمی ظهر چهارشنبه در جمع خبرنگاران ضمن اشاره به برگزاری ششمین گام برگزاری این کنگره در شهر تبریز، یادآور شد: کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای، از ۴ سال پیش و به همت جامعه المصطفی و با همکاری مراکز متعدد حوزوی و دانشگاهی عرصه بین الملل آغاز شد.

وی گزارشی از تشکیل شورای علمی و اجرایی این کنگره بین المللی ارائه و به همکاری بیش از ۱۸۰ مرکز در برگزاری آن اشاره نمود و خاطرنشان کرد: برگزاری کنگره بین المللی اندیشه‌های قرآنی در دانشگاه آزاد تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، نمایندگی جامعةالمصطفی در اصفهان، جامعةالمصطفی مشهد با همکاری آستان قدس و دانشگاه رضوی و اجلاس اساتید معارف کشور در دانشگاه معارف اسلامی قم، پنج اجلاسیه این کنگره هستند.

معاون علمی کنگره بین المللی اندیشه‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب، خدمت به ساحت قرآن کریم و تبیین و اشاعه اندیشه‌های قرآنی از دریچه افکار بزرگ علما را از مهم‌ترین رسالت‌ها و هدفگذاری مهم این کنگره دانست و ابراز داشت: رهبر معظم انقلاب در همان دوران جوانی پای به سکوی تفسیر مبانی قرانی گذاشته؛ بعد علمی، فقاهتی و تفسیری ایشان در بعد سیاسی پنهان شده است؛ لذا این کنگره به دنبال آشکار سازی جلوه‌هایی از شخصیت علمی، فقاهتی و تفسیری امام خامنه ای است.

حجت الاسلام والمسلمین مسترحمی در ادامه ضمن تقدیر از شکوه همکاری مراکز حوزوی و دانشگاهی استان اذربایجان شرقی در برگزاری ششمین اجلاسیه این کنگره، کنگره اندیشه‌های قرآنی امام خامنه ای را بزرگ‌ترین کنگره علمی بعد از انقلاب دانست و ابراز داشت: دبیرخانه کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای تاکنون بیش از ۲۶۰۰ چکیده مقاله و ۱۸۹۳ مقاله علمی را در سطوح عالی حوزوی و دانشگاهی دریافت نموده است.

وی با بیان این که با توجه به سخت‌گیری‌های صورت گرفته و دقت نظر داوران، مقالات برتر این همایش در مجلات متعدد علمی - پژوهشی چاپ و منتشر می‌شوند، اظهار داشت: تاکنون ۱۴ کرسی نظریه پردازی، ۲۶۵ نشست علمی و ۷۲ کارگاه تخصصی با همکاری مراکز و مجموعه‌های علمی، ملی و بین المللی برگزار و ۲۵ جلد از آثار برتر کنگره به زیور طبع آراسته شده است.

مدیر گروه قران و علوم طبیعی جامعةالمصطفی ضمن اشاره به برگزاری پیش نشست‌های متعدد در عرصه بین الملل و کشورهای اسیاسی، افریقایی و اروپایی و امریکایی، با بیان این که تمام مقالات این کنگره مبتنی با سامانه سمیم تحلیل و در فرایند ارزیابی‌های متعدد قرار می‌گیرد، خاطرنشان کرد: این همایش را می‌توان کارگاه علمی عظیم در رابطه با تبیین دیدگاه‌های قرانی صاحب نظران معارف الهی دانست.

وی به برخورداری مقالات برتر این کنگره از رتبه isc اشاره نمود و ابراز داشت: در روز برگزاری مراسم افتتاحیه ششمین اجلاسیه کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه‌ای، سه کمیسیون برگزار و در هر یک از آنها ۵ مقاله برتر با حضور اساتید و فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی بررسی خواهد شد.

معاون علمی کنگره بین المللی اندیشه‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب ارائه گزارشی از محتواهای کمیسیون جهاد تبیین و تبلیغ، کمیسیون ویژه بانوان و کمیسیون بین الملل مبتنی بر ارائه ۵ مقاله به زبان‌های اردو، آذری، عربی، انگلیسی و آلمانی از جمله ویژه برنامه‌های مراسم اختتامیه دانست.

حجت الاسلام والمسلمین مسترحمی با بیان این که نیمی از مقالات دریافتی کنگره را بانوان به رشته تحریر در آورده اند، اظهار داشت: در کمیسیون‌های تخصصی ششمین اجلاسیه، ۱۵ مقاله که غالباً توسط اساتید و پژوهشگران استان آذربایجان شرقی نگاشته شده‌اند، بررسی خواهند شد. بیش از ۲۵۰ مقاله بین المللی در قالب ۲۴ زبان به دبیرخانه این کنگره ارسال شده است.

دانشگاه تبریز ششمین دانشگاه بزرگ کشور است

نصرالله زاده رئیس دانشگاه تبریز نیز در ادامه این نشست با بیان این که دانشگاه تبریز با ۲۰ دانشکده و مرکز پژوهشی و دانشگاهی از دانشگاه‌های پیشتاز و تأثیرگذار ملی و بین المللی در حوزه‌های مختلف دانش بنیانی است، اظهار داشت: دانشگاه تبریز ششمین دانشگاه بزرگ کشور و در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر جهانی قرار دارد.

رئیس دانشگاه تبریز به نقش اجتماعی دانشگاه تبریز و ورود آن به عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی و رویکرد گفتمانی آن نمود و ابراز داشت: تبیین اندیشه‌های قرانی امامین انقلاب از جمله رسالت‌های مهم مجموعه‌های علمی و دانشگاهی است؛ چرا که مقام معظم رهبری از پیشتازان ورود به مسائل قرانی در عرصه حکمرانی بوده، در دوران رهبری ایشان شاهد حضور پررنگ قران در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی هستیم،

وی با تاکید بر این که دانشگاه تبریز با ورود به این عرصه در همکاری با نمایندگی جامعه المصطفی و نهادهای حوزوی و دانشگاهی استان نقشی مهمی در اشاعه اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای داشته است، فعالیت گروه‌های علمی دانشگاه تبریز در این مسیر و میزبانی از پژوهشگران بین المللی را از افتخارات این مجموعه توصیف نمود.

رئیس دانشگاه تبریز در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تبیین فرازی از اندیشه‌های قرانی امام خامنه‌ای، به همیاری و همدلی مسئولان استان در برگزاری این همایش اشاره نمود و ابراز داشت: دانشگاه تبریز در همکاری با سایر دانشگاه‌های استان، ضمن تمرکز بر مباحث و محتواهای علمی قرآن محور و تقویت اتقان مباحث اندیشه‌ای، کمیته‌های تخصصی را ناظر به تنوع رویکرد مقالات ارائه شده برپا نماید.

وی در تبیین فرایند اجرایی رویداد بزرگ کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای، بحث حکمرانی قرانی رهبر معظم انقلاب را برگرفته از اندیشه اسلام ناب محمدی دانست و ابراز داشت: پژوهشگران دانشگاه‌های استان آذربایجان شرقی با ارائه مقالاتی فاخر موفق شدند تا گوشه‌ای از آئینه تمام نمای اندیشه قرآنی امام خامنه ای را تبیین نمایند.

ساحت علم و فناوری و دانش بنیانی در اندیشه قرانی امام خامنه ای

نصرالله زاده به ساحت علم و فناوری و دانش بنیانی در اندیشه قرانی امام خامنه ای اشاره نمود و ابراز داشت: پرداختن به علم و دانش از تأکیدات امامین انقلاب و همواره مورد توجه امام خامنه‌ای است؛ چرا که تأثیر علم و دانش بر حکمرانی اسلامی بحثی اجتناب ناپذیر است.

وی تربیت عالم و دانشمند، تولید علم و جهت دهی درست به این دو مهم را از مؤلفه‌های گفتمانی اندیشه امام خامنه‌ای توصیف نمود و تصریح کرد: علم جهت دار انسان ساز بوده، اگر مبتنی بر آموزه‌های دینی و قرانی باشد، انسان را به تعالی می‌رساند.

رئیس دانشگاه تبریز اهمیت مأموریت گرایی دانشگاه‌ها در منویات امام خامنه ای را مورد توجه قرار داد و ابراز داشت: رهبر معظم انقلاب پیشران دانشگاه حکمت بنیان در عرصه بین المللی است؛ دانشگاه حکمت بنیاد در کنار توجه به نیازهای دنیایی، بحث تزکیه و تعلیم را در بسترهای مختلف علمی و فناوری دنبال می‌کند.

وی به توسعه پارک‌های علم و فناوری و پردیس‌های دانشگاهی در کشور اشاره و این رویکرد را گامی مهم در پیشبرد دانشگاه حکمت بنیان برشمرد و اذعان داشت: دانشگاه تبریز با راه اندازی ۱۷۰ شرکت دانش بنیان و فناورانه، توانسته اقدامات ارزشمندی در این زمینه داشته، در عرصه‌های ملی و بین المللی بدرخشد.

نصرالله زاده در بخش پایانی سخنان خود ضمن اشاره به سخنرانان ششمین اجلاسیه کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای گفت: در روز افتتاحیه آیت الله آل هاشم نماینده ولی فقیه در استان، استاندار محترم آذربایجان شرقی و حجت الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی رئیس کنگره و آیت الله عباسی رئیس جامعه المصطفی العالمیة سخنرانی خواهند نمود؛ در فرایند برگزاری مراسم اختتامیه سه مقاله برتر ششمین اجلاسیه ارائه و کمیسیون‌های تخصصی در رابطه با اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای برگزار خواهد شد.

ششمین اجلاس اندیشه‌های قرآنی ۸ صبح ۲۳ اردیبهشت در تالار وحدت دانشگاه تبریز برگزار و در عصر همان روز مراسم اختتامیه با ارائه محتواهای کمیسیون‌های تخصصی و سخنرانان ویژه به کار خود پایان خواهد داد.

جامعه المصطفی میزبان دانش‌پژوهانی از ۱۳۰ ملیت جهان است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رسول خضرلو رئیس ششمین اجلاسیه کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی امام خامنه ای در جمع اصحاب رسانه ضمن ارائه گزارشی از فعالیت‌ها و رویکردهای جامعه المصطفی، به گستره مخاطبانی المصطفی در عرصه بین‌الملل اشاره نمود و ابراز داشت: جامعه المصطفی میزبان دانش‌پژوهانی از ۱۳۰ ملیت جهان بوده، با تدوین نظام‌نامه رشته‌ها، بیش از ۴۰۰ رشته و گراشی علمی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی را هدف‌گذاری نموده است.

رئیس نمایندگی جامعةالمصطفی در آذربایجان شرقی در ادامه با بیان این که کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی امام خامنه ای در ۸ استان و ۸ کشور جهان برگزار خواهد شد، اظهار داشت: روز یکشنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه در ششمین اجلاسیه این کنگره بین المللی، میزبان دانش پژوهانی از ۶۰ کشور جهان در شهر تبریز خواهیم بود.

وی با اشاره به این که برنامه‌ریزی برپایی ششمین اجلاسیه کنگره بین المللی اندیشه‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب در تبریز از ۸ ماه گذشته آغاز شده بود، اظهار داشت: در فرایند برنامه ریزی‌ها نشست‌های متعددی با حوزه‌های علمیه استان، دانشگاه‌های تبریز، آزاد، مرند، هنر و… برگزار و تبیین روش شناسی تفسیر، سبک‌های تفسیری و رویکردهای حکمرانی در اندیشه قرآنی امام خامنه ای مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس ششمین اجلاسیه کنگره بین المللی اندیشه‌های قرانی امام خامنه ای مؤلفه‌های جهاد تبیین و سبک زندگی قرآنی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب را از مهم‌ترین اهداف این کنگره توصیف و خروج از مهجوریت قرآن و ورود قران به بدنه جامعه را از اهداف بزرگ و عالیه این کنگره برشمرد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین خضرلو گزارشی از رونمایی ۵ جلد کتاب از آثار این کنگره ارائه نمود و اظهار داشت: کتاب ۳ جلدی در حوزه تبلیغ و ارتباطات، کتاب ۱ جلدی مقالات بین المللی و ۱ جلد کتاب چکیده مقالات منتشر شد.

کد خبر 6100519